ΕΚΘΕΣΕΙΣ

Η Λέσβος του Ελύτη

 

 

Ένα από τα πράγματα που κάνουν ξεχωριστό το Μουσείο – Ελαιοτριβείο Βρανά είναι η συμβολική σύνδεσή του με τον Οδυσσέα Ελύτη. Ο Βρανάς ήταν ο παππούς του Ελύτη από την πλευρά της μητέρας του, Μαρίας.

Το γεγονός ότι το Ελαιοτριβείο Βρανά αποτελεί ένα ευδιάκριτο ίχνος της καταγωγής του και ο εορτασμός των εκατό χρόνων από τη γέννηση του Ελύτη το 2011 στάθηκαν αφορμή για τη δημιουργία μιας μόνιμης έκθεσης στο Μουσείο, με θέμα τη βαθιά σχέση του ποιητή με τη Λέσβο, μια σχέση που ξεπερνά τους δεσμούς του αίματος και της οικογενειακής καταγωγής. Η έκθεση  δημιουργήθηκε σε συνεργασία με το Αρχείο Ελύτη και την Ποιήτρια Ιουλίττα Ηλιοπούλου, και την επιμελήθηκε ο Σκηνοθέτης Μάνος Ευστρατιάδης .

 

Ματιές σ’ ένα μνημείο

 

Η Μόνιμη Έκθεση Εικαστικών Έργων εμπνευσμένων από το παλιό λιοτρίβι είναι αποτέλεσμα ενός «πειράματος» διαλόγου ανάμεσα στο Μουσείο – Μνημείο και δεκατρείς σύγχρονους δημιουργούς, που συντόνισε ο Θανάσης Νιάρχος.
Η συνάρτηση του διαλόγου αυτού με ένα Μουσείο – Μνημείο της πρόσφατης βιομηχανικής ιστορίας είναι τόσο ενδιαφέρουσα όσο και αναπάντεχη.
Ο Παναγιώτης Τέτσης, ο Αλέκος Φασιανός και ο Γιάννης Ψυχοπαίδης κοίταξαν πίσω από το λιοτρίβι και είδαν την ελιά – το δέντρο και τον καρπό της, το ελαιώνα και το τραπέζι. Ο Σάββας Γεωργιάδης ξεχώρισε την πατριαρχική μορφή του Βρανά. Ο Γιάννης Μιγάδης, ο Νίκος Στεφάνου και ο Νίκος Στρατάκης είδαν το ελαιοτριβείο ως σώμα και σχήμα μέσα στον χώρο. Ο Γιάννης Αδαμάκος και ο Μιχάλης Μαδένης στάθηκαν στη δουλειά – τον μόχθο του εργάτη στη μηχανή, το θαύμα του λαδιού στα πιθάρια. Η Ηώ Αγγελή, ο Δημήτρης Ανδρεαδάκης και ο Σωτήρης Σόρογκας κοίταξαν τα κουφάρια των κτηρίων και των μηχανών, που ο Γιάννης Λασιθιωτάκης τα είδε να ζωντανεύουν, αποκατεστημένα και γερά.

Κάθε καλλιτέχνης, με το δικό του προσωπικό ύφος, προσέγγισε, ερμήνευσε και απέδωσε το κοινό θέμα, το παλιό ελαιοτριβείο.

 

Η Μνήμη Νίκου Κούνδουρου

 

Στο χώρο της Πινακοθήκς σε Ειδική Προθήκη παρουσιάζονται προσωπικά αντικείμενα του Ν. Κούνδουρου από την ζωή και το έργο του όπως:
Επιστολές, Κείμενα ,Σκίτσα, Φωτογραφική Μηχανή, Μάσκες Θεατρικών ‘Έργων, το Μπαστούνι του κ.α.,
(Δωρεά της οικογένειας του)

 

 

 

 

Το Ελαιοτριβείο Βρανά λειτούργησε από το 1887 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Μετά τη διακοπή της λειτουργίας του, τα κτήριά του εγκαταλείφθηκαν και σταδιακά ερειπώθηκαν.

Μέσα στα χαλάσματα, στο πιο απίθανο σημείο, στις σκάφες της πολτοποίησης του σαπουνιού, κάτω από χώματα και πέτρες, θάφτηκε ένας σπάνιος θησαυρός: το αρχείο του εργοστασίου από το 1894 έως το 1959, το οποίο αποτυπώνει τις δραστηριότητες της επιχείρησης από την έναρξη ως το κλείσιμό της.

Αποτελείται από 122 τεκμήρια (λογιστικά κατάστιχα, ευρετήριά τους, κόπιες αλληλογραφίας κ.α.), που ανασύρθηκαν το 2000, κατά τη διάρκεια των έργων αναστήλωσης, από μέλη της Εταιρείας Αρχιπέλαγος και στάλθηκαν για τις πρώτες βοήθειες στο Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας.

Εκεί, κατά τη συντήρηση, καταγραφή, ταξινόμηση και ψηφιακή φωτογράφησή τους, επιβεβαιώθηκε η σπουδαιότητά τους, καθώς αποτελούν το πληρέστερο σωζόμενο αρχείο ελαιουργίας από αυτά που έχουν εντοπιστεί και καταγραφεί ως τώρα, με χρονικό εύρος που αγγίζει τον έναν αιώνα.

Την ταξινόμηση και μελέτη του Αρχείου πραγματοποίησε το Ιδρυτικό Μέλος της ‘’Εταιρείας Αρχιπέλαγος’’ και Διευθύντρια του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών αείμνηστη Ιστορικός Ρούρα Σιφναίου στην οποία είναι αφιερωμένη η αίθουσα.
Την επιμέλεια των εργασιών στο αρχείο είχε η αρχειονόμος, Δρ. Πολιτισμικής Τεχνολογίας Σπυριδούλα Αράθυμου.
Το αρχείο του Ελαιοτριβείου Βρανά, μοναδικό σε πληρότητα και χρονική έκταση, αποτελεί πλέον αντικείμενο και εργαλείο της ιστορικής έρευνας, στο οποίο προστρέχουν  φοιτητές , εκπαιδευτικοί, ιστορικοί.
Μέρος του εκτίθεται στο ισόγειο του κτηρίου όπου βρέθηκε, πλαισιωμένο από μια σειρά εικαστικών έργων που εμπνεύστηκε η Ζωγράφος Ηώ Αγγελή από την ιδιαίτερη όψη των φθαρμένων κατάστιχων.

 

Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΛΗΝΟΣ  ж
3ος -2ος ΑΙΩΝΑΣ π.Χ.

 

 

Ο Αρχαίος Λίθινος Διπλός Ληνός, εκτίθεται στην πρώτη αίθουσα του Μουσείου- Ελαιοτριβείου όπου και η κύρια είσοδος του, και είναι μια από τις τρεις λαδαποθήκες με κιούπια επί του εδάφους.

Αποκαλύφθηκε από τον Ιατρό και Ερευνητή Μάκη Αξιώτη, στην ευρύτερη περιοχή του Μουσείου – στη Θέση Μάνα– , στο κτήμα του Ιωάννη Βατζάκα και του Υιού του Απόστολου Βατζάκα, οι οποίοι και τον δώρισαν στο Μουσείο Ελαιοτριβείο Βρανά.

‘’Το εύρημα, διαθετημένο σε ορθογώνιο χώρο σαφώς υποδηλώνει την άμεση σύνδεση του, με τον μηχανισμό ελαιοπιεστηρίου, όπως την πρέσα, τμήμα του οποίου βρέθηκε στην ανασκαφή, και σχετίζεται άμεσα με την ύπαρξη Ελαιουργείου , που χρονολογείτε βάση των κινητών ευρημάτων, κυρίως στην  Ύστερη Αρχαιότητα.

Το ασβεστολιθικό πέτρωμα, αναμφίβολα έχει εξορυχθεί, από λατομείο της ευρύτερης περιοχής. Φέρει ίχνη σφηνών (στο κάτω του μέρος), από τη λατόμευση, και ίχνη λοστού από μοχλοβόθριο.

Ο ασβεστολιθικός όγκος, μετά την εξόρυξή του, λαξεύτηκε κατά  χώραν στο χώρο του Ελαιουργείου που θα ήταν τοποθετημένος, με αδρή λάξευση της ανώτερης επιφάνειας του, και αμελέστερη των πλευρών του, καθώς πιθανώς ήταν τοποθετημένος σε ειδικά διαμορφωμένο όρυγμα του Ελαιοπιεστηρίου.

… Έχει την ανώτερη επίπεδη επιφάνεια λαξευμένη με δύο κυκλικές αύλακες, συμμετρικά διαμορφωμένες, που καταλήγουν σε μια επιμήκη αύλακα, και από εκεί σε κοντή προχοή με ελαφρά κλίση από την κατακόρυφο.

Η χρονολόγηση της βάσης του Ελαιοπιεστηρίου του Μουσείου Βρανά, στηρίζεται κυρίως σε τεχνικά στοιχεία της λάξευσης, όπως του βελονιού, και του τύπου της ορθογώνιας διαμόρφωσης της πλίνθου, καθώς και της κοντής προχοής, που επιβεβαιώνουν την αναγωγή του Διπλού Λίθινου Ληνού, στην Ελληνιστική περίοδο, πιθανώς τον 3^ο και 2^ο αιώνα π.Χ.

Ο τύπος του Διπλού Ληνού, όπως αυτός του Μουσείου Βρανά είναι εξαιρετικά σπάνιος στον Ελλαδικό χώρο, και γενικότερα στον χώρο της Μεσογείου, και σχετίζεται άμεσα με το μέγεθος της παραγωγής του ελαιολάδου, που θα έπρεπε να εξασφαλιστεί σε σύντομο χρονικό διάστημα, λόγω του όγκου περισυλλογής των καρπών της ελιάς, της σύνθλιψης και τη συντόμευση της παραγωγικής διαδικασίας πολτοποίησης και δημιουργίας ελαιού.

Κρίνοντας από τα στοιχεία της Λιθοξοϊκής, της λίθινης βάσης Πιεστηρίου του Μουσείου Βρανά, θεωρούμε ότι αυτός πιθανώς να χρησιμοποιήθηκε για το παλαιότερο και τον πιο γνωστό τύπο πιεστηρίου που λειτουργούσε, με δύο μοχλούς, αντί για έναν, και αντίστοιχα αντίβαρα.

Το πιεστήριο, ήταν μια απλή κατασκευή, από δύο επιμήκη σανίδια ξύλου, στερεωμένα σε μια σταθερή κατακόρυφη επιφάνεια, δεμένα μεταξύ τους, τα οποία τραβούσαν προς τα κάτω αντίβαρα από μεγάλους λίθους, ή σακιά λίθων, το λάδι έρεε μέσα στις αύλακες, και συλλεγόταν μέσω της προχοής σε πήλινο ή λίθινο αγγείο που ήταν τοποθετημένο κάτω από την προχοή της βάσης συμπίεσης.’’

 

ж Μέρος της  ομιλίας του Προϊσταμένου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας  Ν. Λέσβου,
Αρχαιολόγου κ. Π. Τριανταφυλλίδη, ο οποίος μελέτησε,
και παρουσίασε την επιστημονική του μελέτη
στο Μουσείο- Ελαιοτριβείο Βρανά
Στις 9 Σεπτεμβρίου 2017.