Η Λέσβος, η ελιά και η βιομηχανία

Τρία πράγματα σημάδεψαν την ιστορική πορεία και φυσιογνωμία της Λέσβου, τουλάχιστον έως τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.

Το ένα είναι η θέση της.
Το άλλο, το δέσιμό της με τη Μικρά Ασία.
Και, τέλος, η ελιά.

Η θέση

Στη Λέσβο σκόνταφταν οι μεγάλοι θαλασσινοί δρόμοι, που ένωναν Δύση με Ανατολή. Του κόσμου τα καλά διασταυρώνονταν στα λιμάνια της, σε ένα διαρκές πηγαινέλα ανάμεσα σε Ασία, Ευρώπη και Αφρική. Το εμπόριο έφερνε στους ανθρώπους της πλούτη, επαφή με νέες ιδέες, τεχνολογίες και επιχειρηματικές πρακτικές και τη λαχτάρα για έναν άλλο τρόπο ζωής και σκέψης.

Το δέσιμο με τη Μικρά Ασία

Τα εκρηκτικά γεωλογικά φαινόμενα που ξέκοψαν ένα κομμάτι από το δυτικό άκρο της ασιατικής ηπείρου και το έκαναν νησί δεν στάθηκαν αρκετά ώστε να διαχωριστεί η ιστορική πορεία των δύο τόπων. Ανάμεσά τους ένα αυλάκι θάλασσας όλο κι όλο, περισσότερο τους ένωνε παρά τους χώριζε. Άλλοτε πιο πυκνές, άλλοτε πιο αραιές, οι επαφές μεταξύ των κατοίκων των δύο παραλίων ήταν συνεχείς και αμοιβαία ανταποδοτικές. Στην αρχαιότητα τα παράλια του κόλπου του Αδραμυττίου, απέναντι από τη Λέσβο, αναφέρονταν ως «Μυτιληναίων αιγιαλός», λόγω της εκτεταμένης εγκατάστασης Μυτιληναίων εποίκων. Για αιώνες κράτησε τούτη η στενή επικοινωνία, συνδιαλλαγή και αλληλεπίδραση. Μετά την ένωση του νησιού με το ελληνικό κράτος το 1912 και, κυρίως, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922, η επικοινωνία των δύο τόπων διεκόπη, με σημαντικές συνέπειες για την τύχη των κατοίκων τους.

Η ελιά

Έχει περιγραφεί, η Λέσβος, ως ένα απέραντο «δάσος ελιάς». Και είναι αυτός ένας εύστοχος χαρακτηρισμός. Έντεκα εκατομμύρια ελαιόδεντρα συγκροτούν σήμερα έναν συνεχή ελαιώνα, βαθιά ριζωμένο στο μεγαλύτερο μέρος του νησιού. Εξίσου βαθύ είναι και το δέσιμο των Λέσβιων με την ελιά, πραγματικό, ιδεολογικό, αισθητικό.

Κι όταν κάποτε συνέπεσε, τα τρία αυτά στοιχεία να δώσουν στο νησί ό,τι περισσότερο μπορούσαν, τότε… Η ελίτσα και το λάδι, από παίδεμα του ξωμάχου και του ζώου, έγιναν βιομηχανία, με θηριώδεις μηχανές, ψηλές καμινάδες και κατάστιχα. Κάποιοι έγιναν πλούσιοι πολύ, έχτισαν αρχοντικά σαν αυτά που έβλεπαν στα ταξίδια τους στην Εσπερία, ντύθηκαν τα «φράγκικα», έφτιαξαν θέατρα και λέσχες. Άλλοι συνειδητοποίησαν την ανάγκη της συλλογικότητας κι έφτιαξαν σωματεία, συνεταιρισμούς και κοινοτικές επιχειρήσεις.

Στο γύρισμα του αιώνα, η Λέσβος ζούσε το βιομηχανικό «θαύμα».