Η οικογένεια Βρανά

Ο Βρανάς, γιος του Νικολάου Χατζημιχαλάκη, έζησε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Αντί για το Χατζημιχαλάκης κράτησε για επώνυμο το πατρώνυμό του. Έτσι, έμεινε γνωστός ως Βρανάς Νικολάου.

Η οικογένειά του είχε μεγάλη κτηματική περιουσία και ασχολιόταν με την καλλιέργεια της ελιάς. Εκείνος, γνήσιο παιδί του καιρού του, γρήγορα αντιλήφθηκε τις τάσεις και τις δυνατότητες που διαμορφώνονταν στην οικονομία και προχώρησε ένα βήμα πιο πέρα.

Η ίδρυση ατμοκίνητου ελαιοτριβείου, του πρώτου στον Παπάδο, ενός από τα πρώτα στη Γέρα και σ’ ολόκληρη τη Λέσβο, στάθηκε καθοριστικής σημασίας για τον ίδιο, την οικογένειά του και το χωριό του. Στις 20 Νοεμβρίου του 1887, όπως χαραγμένη στην πέτρα έμεινε η επιγραφή να θυμίζει πάνω από την κεντρική είσοδο, πρωτολειτούργησε η «μηχανή του Βρανά», φέρνοντας τη δική της μικρή επανάσταση στη ζωή του τόπου. Σε μια εποχή όπου η εικόνα της μηχανής ήταν εντελώς ανοίκεια, μπορούμε να φανταστούμε την εντύπωση που θα έκαναν στους ντόπιους τα γυαλιστερά, ογκώδη μηχανήματα με τους ιμάντες και τα έμβολα, το μεγάλο συγκρότημα, το πελώριο φουγάρο, ο ήχος της μπουρούς. Μέσα σε λίγα χρόνια, το παράδειγμα του Βρανά ακολούθησαν κι άλλοι, κι ο Παπάδος απέκτησε πέντε μεγάλα λιοτρίβια, όπου έρχονταν να αλέσουν τις ελιές τους παραγωγοί όχι μόνο από τη Γέρα αλλά κι από το Πλωμάρι κι άλλες περιοχές του νησιού. Πολλοί άνθρωποι βρήκαν δουλειά εκεί, και μεγάλες ποσότητες λαδιού ξεκίνησαν από εκεί το ταξίδι τους για τις αγορές του κόσμου, μέσω του λιμανιού του Περάματος.

Ο Βρανάς παντρεύτηκε δυο φορές. Απ’ τον δεύτερο γάμο του, με τη Μελισσηνή Χατζηβασιλείου από τον Μεσαγρό της Γέρας, απέκτησε τρία παιδιά, την Πηνελόπη, τη Μαρία και τον Στρατή. Η Μαρία παντρεύτηκε το 1896 τον Παναγιώτη Αλεπουδέλη από τον οικισμό Καλαμιάρη της Παναγιούδας. Μαζί απέκτησαν έξι παιδιά. Το μικρότερο το είπαν Οδυσσέα. Αυτός μεγάλωσε, έγινε ποιητής και διάλεξε για λογοτεχνικό του επώνυμο το Ελύτης.

Ο μόνος γιος του Βρανά, ο Στρατής, γεννήθηκε το 1878 και πέθανε το 1959. Κι αυτός, με τη σειρά του, κράτησε για επώνυμο το όνομα του πατέρα του, καθιερώνοντας πλέον το «Βρανάς» ως επώνυμο της οικογένειας.

Ο Στρατής σπούδασε στην Κωνσταντινούπολη, στη Μεγάλη του Γένους Σχολή και στην Ελληνοεμπορική Σχολή της Χάλκης. Επιστρέφοντας, συνέχισε και επαύξησε τις οικογενειακές επιχειρήσεις, στις οποίες, εκτός από το ελαιοτριβείο, περιλαμβάνονταν η καλλιέργεια των οικογενειακών κτημάτων και το εμπόριο του λαδιού, ένα πλέγμα ασχολιών σύνηθες για τους περισσότερους «αρχοντοαστούς» της βιομηχανοποιημένης Λέσβου στο πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα. Δηλωτικό της έμφασης στην εμπορική πλευρά των επιχειρηματικών του δραστηριοτήτων, αλλά και της θέσης του στα οικονομικά και κοινωνικά πράγματα του τόπου, είναι το γεγονός ότι το 1919 βρίσκουμε τον Στρατή πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου του νεοσύστατου Εμπορικού Συλλόγου Γέρας. Τα υπόλοιπα μέλη του Δ.Σ. ήταν επίσης ισχυροί παράγοντες της εποχής, όπως ο ιδιοκτήτης του μεγάλου βυρσοδεψείου Π. Σουρλάγκας, ο Δ. Ψύρρας, ιδιοκτήτης του άλλου μεγάλου ελαιοτριβείου του Παπάδου, και άλλοι. Ο Στρατής κατέλαβε υψηλές θέσεις στην Κοινότητα, ως μέλος της Δημογεροντίας και έφορος των σχολείων, ενώ αναφέρεται ως εκπρόσωπος της Κοινότητας στην υποδοχή του Βενιζέλου στο νησί το 1915.

Γύρω στα 1904-1906 χτίστηκε το μεγαλόπρεπο αρχοντικό της οικογένειας, στον κεντρικό δρόμο του Παπάδου, έργο του φημισμένου αρχιτέκτονα της εποχής Αργύρη Αδαλή. Την ίδια περίπου εποχή έγινε και ο γάμος του Στρατή με την Αργυρώ Ψύρρα, κόρη της οικογένειας Ψύρρα, που είχε το άλλο μεγάλο ελαιοτριβείο του Παπάδου, κοντά σε κείνο του Βρανά. Ο Στρατής και η Αργυρώ απέκτησαν τέσσερα παιδιά, τη Μαρία, την Ειρήνη-Μελισσηνή, τη Μερόπη και τον Μιχάλη.

Ο Μιχάλης Βρανάς (1921-2009) συνέχισε την οικογενειακή επιχείρηση, ο ίδιος έως το 1965 και με μισθωτές έως τις αρχές της δεκαετίας του 1970 περίπου. Παντρεύτηκε το 1957 τη Βιργινία Παραδέλλη από τη Μυτιλήνη. Μέχρι το 1960 περίπου η οικογένεια του Μιχάλη συνέχισε να μένει στο αρχοντικό. Μετά εγκαταστάθηκαν στη Μυτιλήνη και πηγαινοέρχονταν στον Παπάδο την περίοδο λειτουργίας του ελαιοτριβείου.

Το αρχοντικό Βρανά αγοράστηκε το 1986 από το Ελληνικό Δημόσιο, με μέριμνα του τότε Νομάρχη Λέσβου Νίκου Σηφουνάκη και με χρηματοδότηση από το Υπουργείο Πολιτισμού, επί υπουργίας Μελίνας Μερκούρη. Υπήρξε έδρα του Δήμου Γέρας και σήμερα στεγάζει υπηρεσίες της τοπικής αυτοδιοίκησης Λέσβου.

Είπε …
η Ειρήνη Χατζηβασιλείου, το γένος Βρανά, γενν. 1917,
μέλος της οικογένειας Βρανά
Την Πρωτοχρονιά, όταν δεν σφύριζε η μπουρού,
έλεγε ο κόσμος: «Αν δε σφυρίξει η μπουρού του Βρανά,
εμείς δεν καταλαβαίνουμε πως μπαίνει ο καινούργιος χρόνος.»
Και όταν ερχόταν η ώρα, έλεγε ο πατέρας στο Μιχάλη, τον καημένο:
«Άντε, Μιχάλη, τρέχα να ανοίξεις τον ατμό,
να καταλάβει ο κόσμος ότι μπαίνουμε σε καινούργιο χρόνο…»