Δούναι & λαβείν – Ένα πολύτιμο αρχείο

Το Ελαιοτριβείο Βρανά λειτούργησε από το 1887 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1970. Μετά τη διακοπή της λειτουργίας του, τα κτήριά του εγκαταλείφθηκαν και σταδιακά ερειπώθηκαν. Μέσα στα χαλάσματα, στο πιο απίθανο σημείο, στις σκάφες της πολτοποίησης του σαπουνιού, κάτω από χώματα και πέτρες, θάφτηκε ένας σπάνιος θησαυρός: το αρχείο του εργοστασίου από το 1894 έως το 1959.

122 τεκμήρια, ταλαιπωρημένα από τον χρόνο, το χώμα και την υγρασία, ανασύρθηκαν το 2004 από μέλη της Εταιρείας Αρχιπέλαγος και στάλθηκαν για τις πρώτες βοήθειες στο Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας. Εκεί, κατά τη συντήρηση, καταγραφή, ταξινόμηση και ψηφιακή φωτογράφησή τους, επιβεβαιώθηκε η σπουδαιότητά τους.

Μέχρι τη θέσπιση του Κώδικα Φορολογικών Στοιχείων το 1952, η τήρηση λογιστικών βιβλίων από τις επιχειρήσεις γινόταν σύμφωνα με τις διατάξεις του Εμπορικού Κώδικα και της Πολιτικής Δικονομίας και τις συνήθειες που είχαν διαμορφωθεί. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται το μεγαλύτερο μέρος του αρχείου του Ελαιοτριβείου Βρανά, στα τεκμήρια του οποίου συγκαταλέγονται: καθολικά, όπου καταγράφονταν όλες οι κινήσεις της επιχείρησης, ημερολόγια διαφόρων πράξεων, βιβλία αντιγραφής επιστολών, βιβλία εσόδων-εξόδων, αγορών, εξόδων καλλιέργειας, έκθλιψης ελαιοκάρπου, ελαίων πελατών (τσέτλα), παράδοσης ελαίων και αποθήκης ελαίου, λογιστικές καταστάσεις, βιβλία επισφαλών και πρόχειρων λογαριασμών, χρεωστών, πελατών-χρεωστών και ισοζυγίου χρεωστών, μισθολόγια υπαλλήλων και καταστάσεις ημερομισθίων. Αποτυπώνονται εδώ όλες οι πτυχές της λειτουργίας του ελαιοτριβείου, από τα θέματα της διοίκησης και της οικονομικής διαχείρισης έως την παραγωγή και τη διάθεση των προϊόντων, τη διαχείριση των αποθηκών και του προσωπικού.

Αριθμοί, ονόματα, οι όροι της λογιστικής, του εμπορίου και των επιχειρήσεων, στοιχειοθετούν ένα είδος κώδικα, στον οποίο έχει μεταγραφεί η ιστορία, όχι μόνο του ελαιοτριβείου αλλά και του Παπάδου, της Γέρας και της βιομηχανικής Λέσβου. Πίσω από τους αριθμούς, οι άνθρωποι: οι συναλλαγές και οι σχέσεις, οι φτωχοί και οι πλούσιοι, οι πιστωτές και οι χρεώστες, το πηγαινέλα της ελιάς, του λαδιού και του χρήματος.

Το αρχείο του Ελαιοτριβείου Βρανά, μοναδικό σε πληρότητα και χρονική έκταση, αποτελεί πλέον αντικείμενο και εργαλείο της ιστορικής έρευνας. Μέρος του εκτίθεται στο ισόγειο του κτηρίου όπου βρέθηκε (χώρος 6), πλαισιωμένο από μια σειρά εικαστικών έργων που δημιούργησε η καλλιτέχνις Ηώ Αγγελή, εμπνεόμενη από την ιδιαίτερη όψη των φθαρμένων κατάστιχων.